ÖZET

Kentin estetik açıdan değerlendirmesinde, kentsel formun çeşitli faktörlere bağlı olarak tasarım nitelikleriyle biçimlenişinin ve bu görüntünün kişiler üzerine etkilerinin incelenmesi yapılmaktadır. Kent üzerine, estetik değerlendirme yapabilmek için farklı yöntemler kullanılmaktadır. Bunlar ilk olarak, öznel ve nesnel yöntemler olarak ayrılmaktadır. Öznel yöntemler, kentin estetik niteliklerinin beğeni üzerine etkilerini araştırmak için psikoloji ve davranış bilimleri kaynaklı anket ve deneysel çalışmaları içermektedir. Sayısal yaklaşımların estetik değerlendirmede kullanımları, kentin biçimleniş özelliklerinin ele alındığı, nesnel yöntemleri oluşturmaktadır. Tez çalışmasında, nesnel yöntemler arasında yer alan entropi seçilmiştir.

Entropi, ilk anlamı ile termodinamiğin sonuçlarının matematiksel gösterimidir. Tez çalışması içinde kullanılan ikinci anlamı ile enformasyon miktarının ölçümüdür. Entropinin ölçümü, iletinin ya da enformasyonun, olasılıksal açıdan durum sayılarının dağılımları ile ilişkilidir. Entropi yönteminde ele alınabilecek biçimsel estetik değerlendirme ölçütlerinin, sayısal işlemlere katılabilecek nitelikte olması gerekmektedir. Yapılan uygulamalarda, estetik değerlendirme kavramları üzerinden biçimsel estetik değerlendirme ölçütlerinin dağılım ilişkileri ölçülmüştür. Çeşitlilik, görsel zenginlik farklılık, kavramlarını kapsamaktadır. Çeşitlilik değerlendirmesinde, silueti oluşturan hat etkisi, kütle birimi, düşey öğeler, yatay öğeler, form öğeleri, renk öğeleri, hiyerarşik kademelenme, dominant öğeler, tekrar öğesi, devamlılık öğeleri ve zaman katmanları üzerinden ölçümler yapılmaktadır. Belirginlik, okunabilirlik, açıklık, kontrast kavramlarını kapsamaktadır. Belirginlik değerlendirmesinde, silueti oluşturan hat etkisi, kütle birimi, hiyerarşik kademelenme, dominant öğeler, tekrar öğesi, form öğeleri, yatay-düşey etki kontrastı, şekil-zemin kontrastı, eski-yeni yapı kontrastı, doğal-yapılı doku kontrastı, renk kontrastı, ölçülebilir biçimsel estetik değerlendirme ölçütleri olarak belirlenmiştir.

Kentin estetik nitelikleri, kent dokusu, kent siluetleri, kent meydanı ve kent mobilyası gibi farklı ölçeklerde ele alınmaktadır. Bu ölçekler arasından, uygulama için kent siluetleri seçilmiştir. Kent siluetleri kentin, bir bölümünü görsel bütünlük içinde, kimlik özellikleri ile birlikte yansıtabilmektedir. Aynı zamanda, kentsel mekândaki zamana bağlı değişimlerinde gözlenmesine olanak tanımaktadır.

Uygulama için iki grup altında siluet örnekleri incelenmiştir. İlki, kentlerin kimlik özelliklerini en iyi şekilde yansıttıkları ve olumlu estetik değerlere sahip oldukları konusunda tartışma olmayan örneklerdir. İkincisi, farklı kentlerin diğer dokularıdır. Karşılaştırma ve değerlendirmelerde kimlik değerlerini yansıtan olumlu kent siluetlerinin birbirleri arasında yakınlık gösteren, fakat diğer gruptaki örneklerden farklı entropi değerleri bulunmuştur.

Sonuç olarak; kentlerin estetik açıdan değerlendirilmesinde entropi yöntemi ile ölçülebilirlik sağlandığı saptanmıştır. Yöntem, kent siluetlerinin biçimsel estetik değerlendirme ölçütlerinin birbirleri ile kurdukları ilişkiyi de sorgulanabilir hale getirmektedir.

Tez araştırması beş bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünden sonra ikinci bölüm, kentin estetik açıdan değerlendirmesinde kullanılan yöntem araştırmasını ve kentin estetik değerlendirme kavramlarının açılımını içermektedir. Üçüncü bölümde, entropi kavramının tasarım ile ilişkisi kurularak, entropi kavramı ve yöntemi üzerine yapılan araştırmalar ve tasarım ölçeğindeki entropi uygulamaları anlatılmaktadır. Dördüncü bölüm, yöntemin yapısını ve uygulamalarını içermektedir. Beşinci bölümü oluşturan sonuç bölümünde, tezin uygulamalardan çıkan sonuçlar ile varsayımları test edilerek, konunun ileride geliştirilebilecek yönlerine ilişkin öneriler belirlenmiştir.

GİRİŞ

Kentin, doğal ve mimari tasarım nitelikleri, estetik birikimini ortaya koymaktadır. Biçimlenmesi, doğal, iklimsel, tarihi, kültürel, ekonomik, dini çok faktörlü ilişkiler sisteminin mekâna yansıması ile oluşmaktadır. Kentlerin çoğu, belirli süreç içinde, sentez ürünü olarak meydana gelmektedir. Kent, farklı dönemlerin birikimlerinin üst, üste gelmesi ile doğal süreç içinde ya da planlı ve tasarım hedeflerine uygun olarak, biçimlenmektedir. Kentler planlanarak ve doğal süreçler içinde estetik değerler kazanabilmektedir. Estetik niteliklerin, mekânsal kodları olan biçimsel estetik değerlendirme ölçütleri, kendi aralarında çeşitli ilişkilere sahiptir. Bu çok faktörlü ilişki sistemi, estetik açıdan çeşitli sonuçlar yaratmaktadır. Estetiğin, geçmişten bu güne, çeşitli tanımları yapılmıştır. Bu tanımlamalar içinde, geçmişten gelen önemli özelliği, beğeni ve ilgi çekicilik konuları ile ilişkisidir. Estetik konusu, güncel zamanda, iletişim kavramı ile daha bağlantılı olarak tanımlanmaktadır. Kentin estetik nitelikleri, mekânsal ve görsel iletişim gücü ile ilgili olarak ele alınabilir.

YAKLŞIM VE AMAÇ

Kentsel mekânların, estetik değerlerinin arttırılması ve kentlerin sahip olduğu bu özelliklerinin korunabilmesi için estetik değerlendirmenin yapılabilmesi, gereklidir. Kentin estetik değerlendirilmesi, kentsel tasarımın temel araştırma konuları arasında yer almaktadır. Bununla birlikte, estetik kavramının değerlendirme sürecinde görecelilik bulunduğu için konuya ilişkin olarak yapılan araştırmalarda, ölçülebilirliğin ve kesinliğin sağlanabilmesi konusunda zorluklar bulunmaktadır.

Tezin amacı, kentin okunmasında ve görsel analizinde, estetik niteliklerini ölçülebilir hale getirerek, estetik değeri açığa çıkarmaktır. Soyut olduğu kabul edilen bir kavramın, somut olarak ölçülebilirliği ortaya konulabilecektir. Estetik değerlerin, ölçülebilir ve karşılaştırma yapılabilir şekilde tanımlanması, uyumlu ve dengeli mekân oluşumuna katkı sağlayacaktır. Amaç doğrultusunda, tasarım konuları içinde kullanılan nesnel yöntemler araştırılarak, uygun yöntem belirlenmiştir. Seçilen entropi yöntemi, biçimsel estetik değerlendirme ölçütlerini ele alarak, tezin yöntem yaklaşımını oluşturmuştur. Tasarım konularında uygulama alanı bulunan yöntem, kentsel tasarımda, araştırma ve analiz konusu olarak geliştirilmiştir.

Tez çalışmasının varsayımı; kentlerin estetik açıdan değerlendirilmesinde, ölçülebilirliğin sağlanabileceğidir. Entropi yöntemi, estetikte ölçülebilirliği sağlayabilecek nitelikte geliştirilebilmektedir.

Buna bağlı olarak, kent siluetlerinin entropi değer aralığı ile olumlu/olumsuz tanımlamaları yapılabilmektedir. Kent siluetlerinin estetik değerleri yöntemle, karşılaştırılabilir hale gelmektedir.

YÖNTEM

Yöntem araştırılmasında ilk olarak, kentin estetik değerlendirilmesinde kullanılan sayısal yöntemler incelenmiştir. Bu yöntemler, entropi, bulanık mantık, fraktal geometri, mekân dizimi ve bilgisayar destekli diğer modelleri içermektedir.

Tez çalışması, kentsel tasarımda sayısal estetik değerlendirme yaklaşımı olarak, enformasyon kuramına bağlı entropinin, biçimsel estetik değerlendirme ölçütlerini ele alacak şekilde geliştirilmesini içermektedir. Enformasyon kuramına göre, entropi rastlantısal bir süreçteki, düzensizliğin ölçümüdür. Aynı bakış açısıyla kentsel siluette entropi, siluetin oluşumundaki düzen ve düzensizlik arası ilişkilerin dağılımının ölçümüdür.

Entropi yaklaşımı ile ele alınan tasarım konusundaki çalışmalar incelendiğinde, farklı ölçeklerde (bina, cephe, siluet) geometrik özelliklerin sayısal değerleri ile analizlerin yapıldığı görülmüştür. Bu çalışmaların, kodlama ve sayısal işlem özelliği yorumlanarak, kente ilişkin estetik nitelliklere bağlı biçimsel estetik değerlendirme ölçütlerinin, sayısal kodları oluşturulmuştur. Yöntemin, yeni şekli ile kentsel tasarımın değerlendirme çalışmalarına, katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Getirilen yenilikler, uygulamalı deneysel araştırmalarla sınanmıştır.

Yöntem, kent silueti üzerine estetik niteliklerin, çeşitli kavramlar aracılığı ile ölçümüne olanak sağlamaktadır. Bu kavramlar yapılan çalışmada biçimsel estetik değerlendirme ölçütleri olarak tanımlanmaktadır. Biçimsel estetik değerlendirme ölçütleri arasında, siluet kavramının temel özelliğini niteleyen, silueti oluşturan hat etkisi de incelenmektedir. Siluet, kentsel peyzajın bütün katmanlarını birleştirici bir kavram olarak tanımlandığı için, siluet hattı ile birlikte, yatay düşey etkiler, renk, tekrar, hiyerarşi gibi çok yönlü ölçütlerin analizleri yapılmaktadır. Entropi yaklaşımı ile kentsel çevrede, farklılık ve görsel zenginlik yaratan, özellikler arasında denge ilişkileri ölçülmektedir. Siluet bütününde meydana gelen biçim özellikleri ve kontrast etkilerin birlikteliğinden oluşan toplam değeri hesaplanmaktadır. Biçimsel estetik değerlendirme ölçütleri için etki değerlendirmesi yapılmaktadır. Uygulama aşamasında, seçilen örnekler üzerinde, görsel kodlar ve sayısal özellikler tablo halinde listelenerek, entropi işlemi yapılmaktadır.

Tezin uygulama ölçeği olarak, farklı ülkelerin çeşitli özelliklerini yansıtan kent siluetleri seçilmiştir. Bu siluetler, kentin belirli bir bölümünü iyi şekilde yansıtabilen ve görsel detayların belirli oranda seçilebildiği örneklerdir. Karşılaştırılabilir kent siluetlerinin fotoğrafları üzerinden değerlendirmeler yapılmaktadır. Şematik çizimlerle, görsel analiz desteklenmektedir.

Seda H. Bostancı, İstanbul Teknik Üniversitesi, Şehir ve Bölge Planlama Bölümü Doktora Tezi, İstanbul, 2008

İletişim:
This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.